Sjoerd Huizinga was de vooruitstrevendste, maar ook de onbekendste kunstenaar van Yn ’e Line. Mede dankzij onderzoek van kunstenaar en galeriehouder Jan Reinder Adema en journalist Dirk van Ginkel is er nu een expositie met zijn werk in Museum Dr8888 en een boek over de kunstenaar en zijn werk.
Met een glimlach van oor tot oor reed Jan Reinder Adema terug naar Damwâld na zijn bezoekje aan de schoondochter van Sjoerd Huizinga (1898-1972). Via een kennis was hij aan haar adres in een Gronings dorpje gekomen en hij mocht langskomen. Een trapje naar zolder leidde naar een bijzondere ontdekking: de artistieke nalatenschap van het ‘vergeten lid’ van kunstenaarsgroep Yn ’e Line.
Van Huizinga was tot die tijd weinig te vinden. Exposeren deed hij in de jaren voor zijn dood niet meer, wellicht omdat zijn zicht hem in de steek liet. En omdat vader z’n werk niet wilde exposeren, deden zijn kinderen het ook niet.
Werk verkopen deed Huizinga eigenlijk nooit. Dat hoefde ook niet. Hij verdiende de kost als huisschilder, maar het maakte de zoektocht naar zijn werk lastiger. Wel gaf hij vaak een schilderij weg, bleek later toen Adema met journalist Dirk van Ginkel op zoek ging naar meer informatie over de schilder.
Het goede moment
Maar daar bij zijn schoondochter op zolder trof hij een collectie met zo’n honderd schilderijen en tekeningen. Adema kreeg ze in beheer en kreeg toestemming het werk via zijn galerie te verkopen. ,,Ik denk dat ik op het goede moment kwam, want er waren ook wel anderen geweest voor het werk.”
Paulo Martina, de voormalige directeur van Museum Dr8888 was de eerste die Adema belde over de ontdekking. ,,Ik zei: kun je een geheim bewaren. Ik heb alles van Huizinga in huis. ,,Een schat”, oordeelde hij ook, toen hij langskwam in Damwâld om de aanwinst met eigen ogen te bekijken.
Mede dankzij die ontdekking kon Museum D8888, gespecialiseerd in moderne kunst uit het Noorden, in 2018 een completere overzichtstentoonstelling maken met werk van Yn ’e Line. De eerste sinds 1995 en veruit de grootste die ooit is gehouden, aldus Van Ginkel in zijn boek Sjoerd Huizinga, de avonturier van Yn ’e Line.
Herman Dijkstra
De groep ontstond in de oorlog nadat Pier Feddema uit Oudwoude in contact komt met onderduiker en tekendocent Johan Herman Bolling als hij hem bij Veenklooster ziet tekenen. Hij neemt hem in huis als hij op het eerste onderduikadres niet meer veilig is. Bolling geeft Feddema les en vertelt hem over de expressionistische groep De Ploeg in Groningen. Bolling brengt hem ook in contact met reclametekenaar Herman Dijkstra, ook al een liefhebber van het expressionisme.
Dijkstra neemt de schilderlessen over Feddema’s zwager Jan Frearks van der Bij sluit zich aan, evenals huisschilder Sjoerd Huizinga uit Buitenpost, die ook dorpsgenoot en slagerszoon Jaap Rusticus erbij betrekt. Het vijfde lid van de groep is Klaas Koopmans uit Garyp, die op dat moment net als Rusticus les krijgt van schilder Joop Kloek uit Twijzel.
Ik vind het te kort door de bocht om te zeggen dat de Friezen er achteraan hobbelden. Yn ’e Line is erg belangrijk geweest
Dijkstra leert hen vrij te werken en als zijn begeleiding stopt, blijven de mannen maandelijks bijeenkomen om elkaars werk te beoordelen. Hun gezamenlijke exposities in de jaren vijftig en zestig krijgen goede kritieken. Het Friese expressionistisme komt ver na de opkomst van de stroming in de rest van Nederland aan. ,,Maar ik vind het te kort door de bocht om te zeggen dat de Friezen er achteraan hobbelden. Yn ’e Line is erg belangrijk geweest, ook voor de generatie er na. Het was een schakel tussen het naturalisme en de hedendaagse moderne kunst”, zegt conservator Annemieke Keizer van Museum Dr8888.
Pijnlijk
Over Pier Feddema, Klaas Koopmans en Jan Frearks van der Bij is veel geschreven. Hun artistieke nalatenschap wordt beheerd door een door familie opgezette stichting, maar van de Buitenposters Sjoerd Huizinga en Jaap Rusticus is relatief weinig bekend.
Dat kwam pijnlijk aan het licht toen kunstjournalist Dirk van Ginkel Martina vroeg naar Huizinga. Voor Van Ginkel en Adema reden om op onderzoek uit te gaan. In regionale en lokale kranten riepen ze mensen op om te komen met verhalen over Huizinga en Rusticus. De reacties stroomden binnen. Van verre familieleden, tot voormalige buren. Liever had Adema natuurlijk verhalen van dichterbij gehoord, maar de kinderen van Huizinga zijn overleden. En de schoondochter bij wie hij nog op bezoek is geweest, overleed ook voordat het idee voor een boek kwam opborrelen. ,,De kleinkinderen waren nog erg jong toen hij overleed. Die weten weinig van hem.”
Lees ook: Schrijver Jaap Krol gedijt goed op plek aan de zijlijn
Uit de verhalen van vroegere kennissen of familieleden kwam naar voren dat Huizinga een zonderling was binnen de groep van Yn ’e Line. ,,Hij was de experimenteelste in z’n groep, de anderen ver vooruit”, vindt Adema. De horizon kwam hoger, krommer ook. Een schilderij van een boer met kalveren. ,,Het ziet er bedrieglijk simpel uit, maar dat is het niet”, oordeelt Keizer. Of de tekening van een winterlandschap een zaal verderop. Een paar lijnen waren genoeg om een dik pak sneeuw te suggereren ,,De kunst van het weglaten. Dat beheerste hij goed.”
Haren
Huizinga las ook veel over kunst en experimenteerde zelf met nieuwe vormen. Op de expositie hangt onder meer een kinderlijk aandoende tekening, zoals de Cobra-beweging die mogelijk zou maken. ,,Hij wilde het niet nadoen, maar wel kijken hoe hij zelf zoiets zou doen.”
De kritiek van de andere leden van Yn’e Line op zijn prestaties was niet altijd positief en ook vanuit zijn directe omgeving kreeg hij weinig waardering, aldus een van de geïnterviewden in het boek van Van Ginkel. De kunstenaar was naar het schijnt zachtaardig, verdedigde zijn keuzes niet, maar trok desondanks zijn eigen plan. Eind jaren veertig verhuisde hij naar Haren. Mogelijk vanwege het werk van zijn vrouw Janke die verpleegkundige was of de opleiding van zoon Joop. Maar ook is het mogelijk dat het vrijzinniger Haren beter bij hem paste dan het behoudende Buitenpost, zo wordt in het boek door verschillende mensen verklaard.
Waarschijnlijk kwam Huizinga in Haren ook in aanraking met het werk van De Ploeg. Op een van zijn schilderijen is Blauwborgje te zien, het favoriete boerderijtje van de kunstenaars van die stroming. ,,Dat kan geen toeval zijn”, oordeelde Keizer. En ook haar collega Han Steenbruggen, directeur van museum Belvédère en kenner van de kunststroming, herkende het boerderijtje meteen als Blauwborgje. Adema: ,,Toen durfden we dat wel op het bordje te zetten.”
75 werken
Dankzij de oproepen kreeg Adema verschillende werken van de schilder onder ogen die in particulier bezet waren. Een stilleven met geraniums dat hij cadeau gaf aan een bevriend stel dat ging trouwen bijvoorbeeld. Huizinga dateerde zijn werk niet, waardoor het lastig te bepalen is wanneer hij iets heeft geschilderd. Voor de tentoonstelling heeft het museum 75 werken uitgezocht, die zoveel mogelijk per onderwerp zijn gegroepeerd.
Het schijnt hem wel te typeren. Hij ging op in zijn werk, was dromerig en niet altijd bewust van zijn omgeving
De vroege, naturalistische werken hangen bij elkaar. Evenals de doeken die hij maakte in Suriname. Adema: ,,Die horen misschien wel tot zijn beste werken”, oordeelt Adema, die ook weet dat de rest van de Yn ’e Line-leden die Surinaamse werken maar niks vonden. Het verhaal gaat dat hij midden op straat ging tekenen, een kruispunt bleek later. Een agent kwam ter plaatse en regelde het verkeer om hem hen. Adema: ,,Dat schijnt hem wel te typeren. Hij ging op in zijn werk, was dromerig en niet altijd bewust van zijn omgeving.”
De tentoonstelling Sjoerd Huizinga - de grote onbekende van Yn’e Line maakt deel uit van een reeks die Museum Dr8888 in 2015 begon over de groep met een expositie met het werk van Pier Feddema. In november staat een tentoonstelling ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Klaas Koopmans op stapel en voor 2022 is er een expositie over Jan Frearks van der Bij in voorbereidingen. Met de zoektocht naar werken van Sjoerd Huizinga is er ook veel informatie verzameld over Jaap Rusticus, het vijfde lid van Yn ’e Line. Een tentoonstelling met het werk van deze kunstenaar is een kwestie van tijd, aldus Keizer.
Sjoerd Huizinga - de grote onbekende van Yn ’e Line loopt tot en met 25 oktober. Meer informatie over openingstijden en reserveringen op www.museumdrachten.nl . Bij galerie Jan Reinder Adema in Damwâld is tot en met 25 oktober een verkoopexpositie met werk van Huizinga
